Jong geleerd is oud gedaan. Daarom kunnen we nu al weten hoe het financiële leven van de volgende generatie volwassenen eruit zal zien. Veelzeggend is het laatste scholierenonderzoek (2016) van het Nibud. Maar liefst driekwart van de 16-jarigen klust bij om hun luxe consumptiepatroon te bekostigen. Over tien jaar zullen deze vlijtige bijen samen met hun partner nóg meer uren zwoegen om hun kinderen, auto’s, medische zorg, een nieuwbouwwoning, pensioenpremies, belastingen, vakanties, verzekeringen, kleding, recreatie, uitjes en voedingsmiddelen te betalen. De mannen zullen als vanouds het meeste geld binnenbrengen, want al onder scholieren verdienen de jongens meer dan meisjes. Wel klussen iets meer meisjes dan jongens bij. Het zit er dus in dat de arbeidsduur van vrouwen zal stijgen.

Volgens de Amerikaanse personal finance-auteur Robert Kiyosaki, komt dit voorspelbare levenspatroon voort uit de leefregels die in de consumptiemaatschappij kritiekloos van generatie op generatie worden doorgeven. Hoe dat gaat, beschrijft hij in zijn bestseller ‘Rich dad, poor dad”: Een kind wordt geboren en gaat naar school. De ouders zijn trots, want hun spruit leert goed en kan naar een beroeps- of universitaire opleiding. Vervolgens zoekt hun nazaat, precies zoals zij planden en hoopten, een uitstekende baan met dito zekerheden en vooruitzichten. Het kind gaat dus verdienen, maar tevens geld uitgeven, daten met gelijkgestemden, en uiteindelijk samenwonen of trouwen. Het hardwerkende stel geniet nu een dubbel inkomen. Ze kopen dus een huis, een auto, een nieuw interieur en verre vakanties. Dan komen er kinderen. Al dat moois vreet geld. Het stel werkt daarom harder, het gezinsinkomen stijgt, maar ook: de gezinsomvang, de woonlasten, spaarpotjes voor de kinderen en aanvullende pensioenpolissen voor later. Het koppel werkt weer extra toegewijd. Hun inkomen blijft groeien. Maar ook: hun inkomstenbelasting, sociale premies, onroerendgoedbelasting, de uitgaven aan boodschappen, luxeproducten, studerende kinderen, abonnementen, vakanties, verbouwingskosten en pensioenpremies. ‘Waar blijft ons geld?’, wanhoopt het koppel voortdurend. Maar tóch adviseren ze hun kinderen met klem om, net als zij, een goed diploma te halen, een uitstekende baan met dito zekerheden te vinden en vooral heel hard te werken. Zo herhaalt hun levenspatroon zich in een nieuwe generatie van goed betaalde maar financieel worstelende werknemers, die tevergeefs hopen dat hun zwoegen leidt tot zekerheid.

Kiyosaki is niet de eerste die de manco’s van het moderne leven signaleert. Al ruim anderhalve eeuw geleden voorspelde de Franse filosoof Alexis de Tocqueville (1805-1859) een vergelijkbaar levenspatroon als het lot van inwoners van welvarende democratieën. Want gelijkheid mag mooi klinken, het zorgt ook dat iedereen zich wanhopig probeert te onderscheiden van al zijn vergelijkbare medemensen. Volgens De Tocqueville raakt daardoor iedereen bezeten van handelsgeest, winstbejag en materiële genoegens, tot we eindigen als ‘een troep angstige en vlijtige schapen met de regering als zorgzame herder’. Hij noemde dit ‘fluwelen slavernij’.

Dat lot stemt niet vrolijk. En leidt tot de vraag: kan het ook anders? Kun je een goed en interessant leven leiden zonder zekerheden als een vaste baan, pensioenopbouw en een huis met hypotheek? Absoluut, zo blijkt. Mits je beschikt over een ondernemende, flexibele en creatieve geest. Vier voorbeelden.

Esther Jacobs (48): Een baan biedt schijnzekerheid

Digitale nomade Esther Jacobs reist schrijvend, sprekend en ondernemend de wereld rond. Nooit blijft ze langer dan zes weken op dezelfde plek. Door deze levensstijl verloor ze vijf jaar geleden haar AOW-opbouw, stemrecht, ziektekostenverzekering en inschrijving bij de Kamer van Koophandel. Want als je minder dan vier maanden per jaar in Nederland overnacht, word je hier uitgeschreven, ook al bezit je een eigen huis en betaal je belasting.
Toch vindt Jacobs haar leven zekerder dan een vaste baan. “Een baan geeft schijnzekerheid, want je vertrouwt op dingen buiten jezelf zoals je baas, de economie, je pensioenfonds en het financiële systeem. Maar je baan kun je verliezen, banken kunnen failleren en pensioenen tegenvallen. Als ondernemer genereer ik mijn eigen inkomen en reguleer ik mijn uitgaven zo dat er geen problemen ontstaan als ik even niks verdien.”
Kansen signaleren en pakken is voor Jacobs een tweede natuur. “Ik weet altijd dingen te combineren tot een business concept.” Zo spotte ze, tijdens de organisatie van een workshop op Mallorca, een goedkope drieweekse cruise van Barcelona naar Brazilië. Via Facebook vond ze vijftien enthousiastelingen die die zeereis boekten met haar workshops erbij. “Het was zo’n succes dat ik ook op de terugweg een cruise met workshops heb georganiseerd. En deze winter gaan we hetzelfde doen van Barcelona naar Buenos Aires. Er is nog plek.”
Inventiviteit hielp Jacobs ook aan een ziektekostenpolis met werelddekking. “Via de IKEA Family op Mallorca.” En een basisinkomen betrekt Jacobs uit twee piepkleine appartementjes in de hoofdstad. “Die kan ik verhuren of tijdelijk bewonen”. Volgens Jacobs is dromen laten uitkomen goedkoper dan je denkt. “Ontdoe je van overbodige spullen en minimaliseer je kosten. Accepteer daarnaast dat vrijheid altijd samengaat met eigen verantwoordelijkheid. Je kan geen avontuur hebben zonder risico.”

Martijn Aslander (45): Geld is voor mij geen drijfveer

Stand-up filosoof Martijn Aslander, ondernemer sinds zijn tienerjaren, schrijft, spreekt en adviseert boardrooms wereldwijd over de impact en dynamiek van de netwerkende informatiesamenleving. Bijzonder is de wijze waarop hij zich voor advieswerk laat belonen. Hij rekent geen uurtarief, maar laat bedrijven zelf bepalen wat zijn visie waard is. “Bij kenniswerk vind ik tijd ruilen voor geld een achterhaald concept”. Ook aan zijn boeken wil hij niet per se verdienen. Je kunt ze gratis downloaden op easycratie.nl. “Boeken leveren weinig op. Waarom zou je er dan drie jaar aan werken en vervolgens een financiële drempel opwerpen voor mensen die willen weten wat erin staat?” Alleen voor lezingen vraagt Aslander tegenwoordig, bij wijze van experiment, een honorarium. Dat bevalt goed.
Is zo’n leven financieel onzeker? Totaal niet, vindt Aslander. “Op mijn 27e ben ik een keer voor drie ton onderuitgegaan. Nu snap ik beter hoe je risico moet hanteren. Wat daarbij helpt is dat geld voor mij geen drijfveer is om iets wel of niet te doen. Het enige waarvoor ik geld nodig heb, is om te blijven doen wat ik het liefste doe en dat is de wereld ontdekken en verkennen. Ik wil geen maatpakken, en autobezit zie ik als een slinkende stapel bankbiljetten voor de deur. Door te reizen per trein, fiets, taxi en Uber combineer ik comfort met flexibiliteit. Daardoor kan ik mijn kosten en risico’s in mindere tijden enorm terugschroeven.” Wie meer zekerheid wil, moet volgens Aslander dan ook kosten minimaliseren, zodat hij kan op- en afschalen, wanneer hij wil. Weet je wat pas onzeker is, waarschuwt hij. “Een huis kopen. Daarmee verkwanselt je je flexibiliteit. En volgens mij zitten we in het staartje van de massahysterie. Tegenover de huidige hoge prijzen zie ik geen echte waarde staan.”

Annette Dölle (42): Mijn sociaal kapitaal is mijn zekerheid

‘Ik schijn een portfoliowerker te zijn”, zegt Annette Dölle. Deze term, bedacht door de Britse managementexpert Charles Handy, beschrijft iemand die inkomen verdient met verschillende loopbanen en projecten. Zo initieerde Dölle het landelijke ‘KeepitCleanDay’, een jaarlijks evenement waarop zoveel mogelijk mensen zwerfafval opruimen. Het wordt decentraal georganiseerd tegen zo laag mogelijke kosten. Ook initieerde ze in Amsterdam ‘Uitgestelde Koffie’. Daardoor kun je, bij de deelnemende horecazaken, naast je eigen bestelling, koffie vooruitbetalen voor daklozen en armen. Die kunnen vervolgens aan de bar gratis een ‘uitgestelde koffie’ afhalen. Met deze projecten verdient Dölle geen geld, maar over de werkwijze geeft ze wel trainingen en lezingen. “Ik werk het beste aan projecten en ideeën. Dit levert me, naast energie en geluk, vooral veel ontwikkeling op.”
Alles wat ik doe is gericht op groepsdynamische processen, legt Dölle uit. “Ik geloof dat als mensen anders bewegen met elkaar, de wereld verandert.” Maar hoe zit het met haar financiële zekerheid? “Voor mij is geld nooit de eerste motivatie”, zegt Dölle. “Ik bepaal eerst of ik iets wil doen, en daarna of het handig is dat ik er geld voor krijg.” Onzekerheid veroorzaakt dat niet: “Mijn onzekerheden gaan zelden over geld, een baan of huis, zegt Dölle, die in geval van nood parttime kan gaan lesgeven aan tieners op het VMBO. “Mijn zekerheid haal ik uit mijn banden met familie en vrienden, dus uit mijn sociale kapitaal. Qua werk verhoogt dat de gunfactor. Ik heb altijd wel klussen.” Ze vermoedt dat haar levenswijze een trend is: “Door onder andere digitalisering, en de flexibiliteit die dat oplevert, zullen steeds meer mensen de vrijheid ervaren om hun leven in te richten op een manier die goed bij hen past, ongeacht de omstandigheden.”

Patty Golsteijn (33): Cut the Crap

“Het lijkt me verschrikkelijk als je baas bepaalt wanneer je op kantoor moet zijn en wat je daar moet doen”, zegt Patty Golsteijn, spreker en sparring partner voor zzp’ers. Zij heeft, met vallen en opstaan, zelf wel vrijheid, flexibiliteit, rust en zekerheid geregeld in haar werk en leven. Die kunst brengt ze, onder het motto ‘Cut the Crap’, over aan worstelende zzp’ers. Ze helpt hun het werk zo te organiseren dat rust, focus, voldoening, tijdbesparing en flow ontstaat. Zo kan, behalve naar de business, meer aandacht en energie naar gezin, familie, vrienden, hobby’s en de zzp’er zelf.
Bijzonder effectief vindt Golsteijn het dagelijks trouw afwerken van drie zogeheten IPA’s, Inkomens Producerende Activiteiten. Voorbeelden zijn een facebookpost, een mailtje naar een potentiele klant of een bezoek aan een netwerkbijeenkomst. ”Met IPA’s trek je mensen aan in plaats van te proberen ze te vangen. Acquisitie vindt Golsteijn dan ook een vreselijk woord. “Het gaat er niet alleen om of je een klant kunt krijgen, maar ook of jij die klant wil. Dat uitgangspunt leidt tot een veel beter gesprek.”
Om grip te houden op geldzaken tipt Golsteijn het boek ‘Profit First’. En durf uit te besteden, zegt ze. Daarvoor zette zij regelhelden.com op, een platform waarop zzp’ers ‘virtuele assistenten’ kunnen bekijken en vergelijken voor werk zoals tekstschrijven, websites bijhouden, marketing en meer. Maar soms hebben piepkleine veranderingen al een enorm effect. “Bouw bij afspraken buffers in, zegt Golsteijn. “Als reistijd 1 uur is, plan dan 1,5 of 2 uur. Dan ben je nooit de speelbal van pech. Dat maakt je zekerder in je werk, lijf, hoofd en leven.”