De overheid tobt al jaren over het enorme leger zzp’ers in ons land. Hun aantal groeit sneller dan bamboe in de tropen, van zo’n 500.000 in 2001 naar circa 900.000 nu. Maar een probleem is dat zzp’ers relatief weinig belasting betalen én vaak geen cent besteden aan inkomenszekerheid. Twee van de drie zzp’ers zijn niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid, en ongeveer de helft bouwt geen extraatje op voor pensioen. De doorsnee zzp’er brengt dus weinig geld in de Staatskas, maar loopt mogelijk wel grote inkomensrisico’s, terwijl hij volop recht heeft op bijstand, AOW, Anw, de Wet langdurige zorg, overheidsvoorzieningen, infrastructuur en veiligheid. Hierdoor dreigt de Staat –ofwel de belastingbetaler- op te moeten draaien voor de kosten en inkomensdips van kwakkelende, zieke, minder succesvolle, verkwistende, onderbetaalde en gepensioneerde zzp’ers.

Al minimaal een decennium roepen politici, wetenschappers en vakbonden dat zzp’ers zich, net als werknemers, verplicht zouden moeten indekken tegen inkomensdips. Een poging hiertoe was de Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering Zelfstandigen (Waz) uit 1998 (tot 2004). Veel zelfstandigen gruwden van deze regeling. In 2003 kostte die namelijk 8,8% van je belastbare inkomen (tot maximaal €2.196), terwijl je in het beste geval –bij volledige arbeidsongeschiktheid- jaarlijks €14.500 kreeg uitgekeerd. Lang niet elke eenpitter had behoefte aan die basiszekerheid. Er bestaan namelijk meer soorten zelfstandigen dan plantensoorten in de tropische Andes. Er zijn onverschrokken en bange zzp’ers, ijverige en luie freelancers, slimme en minder slimme ondernemertjes, zzp’ers met lage en torenhoge uurtarieven, en met veel of weinig opdrachten. Daarbij loopt de ene zzp’er veel, en de andere nauwelijks financiële risico’s, is de een zeer spaarzaam, een volgende verkwistend, en een derde rijk. Verder zit de ene zzp’er diep in de schulden, terwijl een ander een flink vermogen heeft, of een partner die de kost verdient. En zo kan een zzp’er legio redenen (denken te) hebben om zijn arbeidsongeschiktheidsrisico niet of juist wel af te dekken.

Ondanks het Waz-debacle én ondanks de vele soorten zzp’ers pleit een flinke rij politieke partijen momenteel met frisse moed voor een nieuwe, verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen. Het CDA wil één basisverzekering voor arbeidsongeschiktheid voor alle werkenden. En de PvdA een basisverzekering voor arbeidsongeschiktheid voor alle zzp’ers op basis van onderlinge solidariteit. Dan GroenLinks. Deze partij wil, op een minimumniveau, een verplichte collectieve basisvoorziening voor arbeidsongeschiktheid. De ChristenUnie formuleert iets soortgelijks. En de nieuwe partij Denk tot slot heeft het over een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers, ‘waarbij de overheid zorgt voor de financiële draagbaarheid’.

Het lijkt allemaal op een fantasieloze stap terug naar de oude, verguisde en mislukte Waz (zie kader). De plannen zijn namelijk weer allemaal verplicht en collectief, en daar hebben veel zzp’ers een broertje aan dood. Een frisser idee komt van Maarten Kamps, secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken. In economenblad ESB pleit hij voor een experiment van een jaar met een collectieve opt-out-arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle zelfstandigen in Nederland. Opt-out betekent hier dat je automatisch met de verzekering meedoet, tenzij je aangeeft dat je dat niet wilt. Uit onderzoek blijkt dat zo’n systeem mensen verleidt tot het kiezen van de standaardoptie, omdat ze geen actie ondernemen. Ik voorspel dat minimaal de helft van onze 900.000 zzp’ers dit gaat doen en automatisch verzekerd raakt. Want zzp’ers mogen dan vrijheidslievend, origineel, ondernemend en individualistisch lijken, maar het zijn net mensen. Dwing ze niet, maar speel net als verkopers in op hun zwakheden. Dan doen ze precies wat je wilt.

Bezwaren WAZ

In 2003 pleitte MKB-Nederland met succes voor afschaffing van de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (Waz), omdat:

1.de Waz hooguit uitkeerde op bijstandsniveau, terwijl de maximale Waz-premiegrondslag ver lag boven de maximum Waz-uitkeringsgrondslag.

2.de Waz grote negatieve inkomensgevolgen teweegbracht: tot €1.815 bij een inkomen van €34.941.

3.de Waz-premie consequent te hoog was, waardoor het Waz-fonds in 2003 een overschot had van bijna een miljard euro!

4.de Waz bij inkomens boven de pakweg €20.000 vaak duurder was dan vergelijkbare commerciële verzekeringen.

5.men arbeidsongeschiktheid een vorm van ondernemersrisico vond die de zelfstandige zelf goed kon dragen.