De bevolking bestaat uit twee groepen: zij die hun kinderen en kleinkinderen graag iets willen nalaten, en zij die van hun ouders en grootouders graag iets willen erven’, schreef Renate Rubinstein. Dat klopt, want als het erop aankomt, is de erfenis een halszaak voor iedereen. Maar erover nadenken en praten: ho maar. Want nalaten gaat over de dood en over geld. Beide zaken zijn beladen, en de combinatie van die twee helemaal. Vandaar dat menige erfenis onvoordelig, suboptimaal of zelfs compleet verkeerd geregeld is. Zonde! Een actueel en slim testament voorkomt ellende, belastingen en scheve gezichten. Maar wat staat er zoal in zo’n laatste wil? Twee top-erfrechtexperts geven elk hun gouden tips.

Bernard Schols

‘Je bent al goed bezig als je serieus nadenkt over je erfenis’, vindt Bernard Schols, hoogleraar Successierecht bij het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud universiteit. ‘Want als je niets doet, regelt de overheid je erfenis. Je krijgt dan het Staatstestament. Bij deze wettelijke verdeling gaan alle spullen, het huis en/of het bedrijf naar de langstlevende, tenzij deze de toedeling binnen drie maanden niet aanvaardt. In de praktijk is die termijn voor die beslissing vaak te kort. Een slim testament maakt de verdeling van je erfenis flexibel, goed uitvoerbaar en fiscaal voordelig. Het huidige erfrecht geeft je daarvoor ruim de vrije hand.’

Met een testament van voor 2003 mis je kansen. Want voor 2003 hadden kinderen meer rechten, zoals het recht op een legitieme portie in goederen, bijvoorbeeld een stuk van de boerderij. Tegenwoordig kan de legitieme portie ook een bedrag zijn. Schols: ‘Nu kun je bepalen: de hele boerderij gaat naar Jan. Je kunt zelfs bepalen dat de aanspraak op de legitieme portie wordt uitgesteld tot de langstlevende partner er niet meer is, desgewenst zonder rentevergoeding aan de kinderen. Ook moet een kind zijn legitieme portie tegenwoordig zelf binnen vijf jaar claimen. Dat kan goed uitkomen als een kind je het leven zuur heeft gemaakt, er geen contact meer is en het kind niet weet dat je overleden bent.’

Een geactualiseerd testament kan ook verstandig zijn in verband met schenkingen. Schols: ‘Schenkingen van voor 2003 komen automatisch in mindering op de erfenis, tenzij ze in je testament van inbreng zijn vrijgesteld. Tegenwoordig geldt bij schenkingen het omgekeerde: als je één van de kinderen een belastingvrije ton schenkt voor woningaankoop, dan gaat die niet vanzelf af van de erfenis af. Dat moet je in je testament vastleggen.’

Ook testamenten van voor 2010 kunnen erfgenamen duur komen te staan. Schols: ‘Veel mensen vergeten dat kleinkinderen tegenwoordig € 20.371 belastingvrij kunnen erven. Die vrijstelling kun je alleen benutten als je kleinkinderen geld nalaat. Je kinderen merken daar niets van als je bepaalt dat de legaten voor de kleinkinderen renteloos zijn en pas hoeven te worden uitgekeerd als de ouders zijn overleden.’

Ook ondernemers laten vaak grote fiscale besparingen liggen, weet Schols. ‘Voor ondernemingsvermogen geldt dat het eerste miljoen is vrijgesteld. En daarboven is 83 procent belastingvrij. Maar die vrijstellingen krijg je alleen als je ze benut door je kinderen iets na te laten. Dat lukt niet met een testament uit het jaar nul, want daarin is vaak bepaald dat voor het bedrijf moet worden betaald. Schakel als ondernemer een specialist in die thuis is in zowel erf- als belastingrecht. Dat kan je erfgenamen tonnen besparen.’

Ook voor vermogende alleenstaanden zonder kinderen heeft Schols raad. ‘Normaal gesproken worden alle schenkingen die binnen 180 dagen voor het overlijden zijn gedaan bij de erfenis geteld, maar dat geldt niet voor de jubelton, de belastingvrije eigenwoningschenking. Als je op je sterfbed ligt en je neef of buurman staat in je testament, kun je hun beter nog snel de jubelton geven. Stel dat je zeven neven, nichten of vrienden een jubelton schenkt, dan scheelt hun dat totaal ruim twee ton aan erfbelasting.”

Een slimme laatste wil draait om details. ‘Zet altijd een komma achter de rente die je testamentair bepaalt over de vorderingen van de kinderen op de langstlevende partner’, tipt Schols. ‘En begin daarna een zin die start met ‘tenzij’. Dan mogen de erfgenamen binnen acht maanden na het overlijden nog een andere rente prikken. Dat kan enorme fiscale gevolgen hebben.’ Populair is een rente van nul, want dat verschuift het genot van de erfenis naar de langstlevende partner. Schols: ‘Bij een hogere rente, maximaal zes procent, moet de langstlevende wat meer erfbelasting betalen, maar groeit de schuld aan de kinderen elk jaar. Als de langstlevende dan over tien of twintig jaar overlijdt, dan hebben de kinderen een supergrote fiscale aftrek.’

Tot slot mag in geen enkel testament een executeur ontbreken, vindt Bernard Schols. Dat is degene die regelt dat de laatste wil wordt uitgevoerd. ‘Als je een executeur aanwijst, en de erfenis heeft een positief saldo, dan bemoeit de overheid zich er doorgaans niet meer mee. Dat versoepelt de afwikkeling.’

Lucienne van der Geld

Een slim testament is toekomstbestendig en goed uitvoerbaar, vindt Lucienne van der Geld, directeur van Netwerk Notarissen. ‘Streef naar een testament dat langere tijd onveranderd kan blijven, want als je dement wordt, kun je het niet meer aanpassen. Hou dus rekening met verschillende scenario’s. Want je vermogen of de band met je erfgenamen kan veranderen. Ook kunnen toekomstige erfgenamen overlijden of je erfenis weigeren.’

Hou anderzijds je testament eenvoudig en helder, vindt Van der Geld. ‘Je kunt bijna alles bedenken en opschrijven, maar je erfgenamen moeten zich wel naar je testament willen gedragen. Niemand wil een testament waarover rechtszaken gevoerd moeten worden met alle kosten en ruzies van dien.’

Wees niet té happig op belastingbesparing zegt Van der Geld. ‘Je kunt wel elk nieuw testamentair snufje willen benutten, maar als de regels veranderen, pakt het soms totaal verkeerd uit. De belangrijkste vragen zijn: wie wil je iets nalaten en wat voelt goed. Maar dat heeft grenzen. Veel mensen willen over hun graf heen regeren, bijvoorbeeld om vermogen in de familie te houden of om de ex niet te laten erven via de kinderen. Maar samengestelde en mixgezinnen verhouden zich moeilijk met belastingbesparing. Je wilt graag dat alles naar je eigen kinderen gaat, maar je hebt de grote vrijstelling van de partner nodig om belasting te besparen.’

In dit verband waarschuwt Van der Geld juist voor legaten aan kleinkinderen, die met een flinke rente worden uitbetaald nadat hun ouders zijn overleden. ‘De fiscale besparing is groot, maar bij een onvoldoende groot vermogen bestaat het gevaar dat er niet genoeg geld overblijft voor de kinderen als erfgenamen.’

Een testament van voor 2003 moet je volgens Van der Geld absoluut laten nakijken. ‘Vaak moet je anders na het overlijden een verdelingsakte laten opstellen, en het huis op naam van de langstlevende partner laten zetten. Nieuwere testamenten voeren zichzelf grotendeels uit. Met een verklaring van erfrecht kun je de nieuwe huiseigenaar gewoon registreren bij het kadaster.’

Maar ook een testament van voor 2010 kun je beter even laten checken, meent Van der Geld. ‘Mogelijk is gebruik gemaakt van constructies die niet meer kunnen. Ook een aantal vrij-van-recht-constructies pakken sinds 2010 nadelig uit. Dat valt vaak wel te repareren via de rechter, maar dat komt altijd op een ongelegen moment. Het huis moet dan bijvoorbeeld net verkocht worden, terwijl moeder moet verkassen naar een kleiner onderkomen.’

Belangrijk vindt Van der Geld dat een laatste wil, naast juridische formuleringen, de bedoelingen van de erflater beschrijft in gewone mensentaal zodat er meer kans is op acceptatie van het testament. Bijvoorbeeld: mijn echtgenoot moet ongestoord kunnen doorleven, het bedrijf gaat naar dochter Maria, en niet naar zoon Jeroen omdat deze zijn interesse in het bedrijf nooit in woord en daad kenbaar heeft gemaakt. Van der Geld is voorstander van het maken van een bij het testament aansluitend levenstestament. dat wensen vastlegt voor het geval je zelf niet meer kunt handelen.

Verder pleit ze voor het regelen van je digitale nalatenschap: ‘Zelfs ouderen met een hekel aan internet, blijken een onlineerfenis te hebben. Inventariseer op bijvoorbeeld je mobiele telefoon wat je hebt aan inlogcodes, online bezittingen zoals cryptomunten, de inhoud van je i-cloud en al je publicaties op het internet zoals je website, sociale media-accounts en online profielen. Leg in je testament vast hoe erfgenamen toegang krijgen tot je telefoon en wat ze moeten doen met je profielen op sociale media.’

Van der Geld heeft nog een dringende waarschuwing voor partners die samenwonen zonder samenlevingscontract en testamenten. ‘Dan erf je niets als je partner overlijdt. Met een beetje pech zet de familie van je overleden lief je een half jaar later op straat.’ Leg ook testamentair vast wat er bij overlijden moet gebeuren met een lening van de ouders aan een kind, tipt ze. ‘Loopt die lening dan door? Of moet hij worden terugbetaald?’ Ook lukraak trouwen met een weduwe of weduwnaar vindt ze een risico. ‘Een weduwnaar met kinderen heeft waarschijnlijk het vermogen van zijn overleden partner geërfd. De kinderen kunnen daar aanspraken op hebben gekregen waar op papier rente over loopt. Na verloop van tijd kunnen die vaders hele vermogen opsouperen. Als hij dan overlijdt, kan zijn tweede partner berooid achterblijven.’