In 1920 bood het Amerikaanse bedrijf Securities Exchange Compagny van Charles Ponzi obligaties die na 45 dagen 50 procent rente uitkeerden! Tienduizenden Amerikanen stapten erin. Op het hoogtepunt van Ponzi’s populariteit hadden ze maar liefst zo’n 15 miljoen dollar in de wonderinvestering gestoken. En dat een eeuw geleden, toen een brood nog maar een dubbeltje kostte. Maar ondertussen investeerde Ponzi stiekem niks. De beloofde rente betaalde hij uit de nieuw ingelegde bedragen. In 1921 stortte zijn kaartenhuis in. Talloze Amerikanen waren al hun spaargeld kwijt.

Jij zou hier niet intrappen, toch? Zeg dat nooit. Fraudeurs zijn per definitie vriendelijke, aantrekkelijke lieden met een vlotte babbel, die andermans zwakke plekken feilloos aanvoelen. En kwetsbare plekken heeft iedereen, ongeacht opleiding of IQ. Sterker: extra risico op zwendel lopen professionals als artsen, architecten, ingenieurs, directeuren en advocaten. Ten eerste zitten ze vaak goed in hun slappe was. Daarnaast vertrouwen ze, net als in hun werk, op hun eigen oordeel. Fraudeonderzoeksbureau Utrascan analyseerde ooit 362 zware fraudezaken van minimaal 300.000 dollar in 69 landen. Onder de gedupeerden zaten bekende ondernemers, beroemde wetenschappers, twee grootstedelijke politiecommissarissen en maar liefst zeventien directeuren van beursgenoteerde ondernemingen! Ook de clientèle van de in 2008 opgepakte beleggingsfraudeur Bernard Madoff telde veel financieel experts, banken en fondsbeheerders. Die vielen als betonblokken voor Madoff’s charisma en zijn hoge ‘garantierendement’.

De mens is het enige zoogdier dat meer dan eens gevild kan worden. Frans spreekwoord

Maar het kan erger. Niet zelden blijven gedupeerden hun oplichters langdurig geloven, al raken ze tonnen kwijt en wordt geen enkele belofte waargemaakt. Zwendelaas weten dat en houden ze aan het lijntje of villen ze nog een keer. Dat eerste overkomt tienduizenden teakhoutbeleggers. Vanaf 1989 staken ze totaal een kwart miljard euro in tropische bomen, maar na dertig jaar tijdrekken is er weinig tot geen rendement uitgekeerd. Een voorbeeld van dubbele zwendel treft de duizenden woekerpolishouders die hun polis, tussen 2012 en 2016, oversloten naar het (inmiddels gesloten) GFH Paraplufonds. Het geld zou in Europese effecten gaan renderen, maar in plaats daarvan is een aanzienlijk deel aan allerlei andere zaken teloor gegaan.

Wat maakt toch dat mensen zich tweemaal laten bedotten? Het onderzoek van Utrascan biedt een verklaring. Van de 362 gedupeerden uit de studie bleek maar liefst 84 procent voor zijn vijftiende jaar een ouder te hebben verloren of een ingrijpende scheiding te hebben meegemaakt. Traumatische ervaringen blijken je vermogen aan te kunnen tasten om eerlijke aanbiedingen te kunnen scheiden van frauduleuze. Pas in zo’n geval extra op met beleggings’buitenkansen’ en charismatische verkopers. Voor je het weet ben je alles kwijt.