Blij gemaakt met een dode mus. Of erger: de zwartepiet hebben gekregen. Zo voelt de ontvangst van een schuldenerfenis, een nalatenschap met meer schuld dan bezit. Eén op de honderd nagelaten boedels is zo’n zwartepiet, tonen CBS-cijfers uit 2011. Gemiddeld gaat het om een schuld van €50.000. Zou je zo’n pecherfenis aanpakken –juridisch heet dat zuivere aanvaarding- dan ben je principe aansprakelijk voor de schulden van de erflater. In principe, want vanaf 1 september aanstaande beschermt de Wet bescherming erfgenamen tegen schulden u wat beter tegen negatieve nalatenschappen. Tenminste, als u netjes aan de voorwaarden voldoet.

Een schuldenerfenis ligt altijd op de loer. Je erft bijvoorbeeld een huis dat ‘onder water’ blijkt te staan. Maar ook een vergeten legaat, erfrechtelijke schulden of kinderen geld schenken ‘op papier’ maken heel wat erfenissen negatief. Dat laatste kan bedoeld zijn om erfbelasting te besparen, maar soms zijn de gevolgen desastreus. Stel uw suikertante legateerde dertig jaar geleden twee miljoen gulden aan een goed doel. Ze vergat die regeling, terwijl haar zichtbare rijkdom slonk tot haar huis van een half miljoen euro. Zou u haar erfenis naïef aanpakken, dan moet u, naast de erfbelasting over het huis, in principe ook twee miljoen gulden (circa 910.000 euro) aan het goede doel van tante doneren. Of stel pa overleed in 1996. Moeder kreeg zijn vermogen plus een schuld aan de kinderen tegen 6% rente per jaar. Die schuld groeide zodanig dat ze nu moeders bezit overtreffen. Ma denkt daar niet aan, en woont gezellig met haar nieuwe echtgenoot in haar huis. Als ze plots overlijdt, denkt die man dat hij haar woning erft. Maar dan komen de aangegroeide schulden aan moeders kinderen boven tafel. Die moet hij in principe betalen.

Voor dit soort gevallen geldt per 1 september de Wet bescherming erfgenamen tegen schulden. De nieuwe regels hebben twee effecten. Ten eerste wordt het minder gemakkelijk om een schuldenerfenis per ongeluk te aanvaarden. Nu is daar al sprake van als u een theelepeltje van de overledene in uw zak steekt. Maar onder de nieuwe regels accepteert u een erfenis zodra u goederen uit de nalatenschap verkoopt of ze op een andere manier onttrekt aan eventuele schuldeisers. U verdeelt bijvoorbeeld vast de antiekverzameling onder familieleden. Of u verkoopt de auto, een trouwring of een schilderijtje. Ten tweede zorgt de nieuwe wet dat u mogelijk nog afkunt van een schuldenerfenis nadat u deze heeft geaccepteerd. Als u onmogelijk van de schuld had kunnen weten, kunt u de kantonrechter vragen om uw privévermogen alsnog tegen de schuldeisers van de erflater te beschermen.

De praktijk moet nog leren hoe soepel dit gaat. Blijf dus ook na 1 september uiterst voorzichtig met het aannemen van een erfenis, tenzij u absoluut zeker weet dat die positief uitpakt. Naast (zuiver) aanvaarden, mag u een erfenis namelijk ook verwerpen of alleen accepteren als het saldo van bezittingen en schulden positief uitpakt. Dat laatste heet beneficiair aanvaarden. Goede doelen aanvaarden erfenissen altijd beneficiair. Bij minderjarigen en bij mensen van wie het vermogen onder bewind is gesteld, gaat dit zelfs automatisch. U aanvaardt een erfenis beneficiair door tegen €123 euro griffierecht een verklaring van beneficiaire aanvaarding af te leggen bij de griffie van de rechtbank in de regio van de laatste woonplaats van de overledene. Gewoon doen, want het kan veel ellende en stress besparen.

En erfenis verwerpen

Naast het zuiver of beneficiair aanvaarden van een erfenis, kunt u een nalatenschap ook verwerpen. Dat gaat via een verklaring bij de rechtbank. Dat kost 123 euro griffierecht. De notaris zoekt dan nieuwe erfgenamen. Misschien zijn dat uw minderjarige kinderen. Wilt u ook niet dat zij erven, dan moet u toestemming vragen aan de kantonrechter. Verwerping werkt trouwens nooit als een truc om erfbelasting te vermijden of te verminderen. Als u een erfenis verwerpt en uw erfdeel gaat naar bijvoorbeeld uw vader, dan betaalt hij meestal evenveel belasting als u zou hebben betaald. U kunt een erfenis trouwens niet meer verwerpen nadat u die beneficiair heeft aanvaard.