Voor katholieken is hebzucht een van de zeven hoofdzonden, voor moslims leidt het tot verlies, ziekte, ellende en verval, terwijl boeddhisten inhaligheid zien als een oorzaak van lijden. Ook grote filosofen als David Hume en Emmanuel Kant vonden hebzucht immoreel en verkeerd. Breek tot slot de doorsnee burger de bek niet open over hebberigheid. Velen zien het als de oorzaak van financiële schandalen. Zoals de ondergang van de Britse Barings Bank (1995), onze aandelenlease-affaire (vanaf 2001), de miljarden malversaties bij het Amerikaanse Enron (2001), het boekhoudschandaal bij Ahold (2003), onze woekerpolisaffaire (vanaf 2006), de ondergang van Lehman Brothers (2008), de Ponzifraude van meesteroplichter Bernie Madoff (2008), de Vestia-affaire (2012) en het Libor-schandaal (2012).

Wat maakt mensen hebzuchtig? En hoe gevaarlijk is het? Dit soort vragen hebben geleid tot een lawine aan wetenschappelijk onderzoek. Positief aan hebzucht is dat het ambitie kan bevorderen. Anderzijds hebben psychologen uitgevogeld dat het samengaat met de neiging tot jaloezie, maximaliseren, materialisme en egoïsme. En verder met tegendraadsheid, impulsiviteit, afstandelijkheid, ongevoeligheid, vijandigheid, agressiviteit, doelgerichtheid en tunnelvisie. Een hebzuchtig karakter blijkt zich te ontwikkelen in de kindertijd. Opgroeien in een onvoorspelbare omgeving kan hebzuchtiger maken. Ook blijkt dat leden van hogere sociale klassen positiever tegenover hebzucht staan. Je kunt iemand trouwens ook hebzuchtig maken. Er zijn studies die tonen dat mensen die je confronteert met calculaties, vaker inhalig bezig gaan.

Van alle zonden is hebzucht het meest voordelig. Marcel Aymé, Frans schrijver 1902-1967

Maar leidt inhaligheid per definitie tot onethisch gedrag? En waarom? Op die vragen doken vier sociaalpsychologen van de Universiteit van Tilburg: Terri Seuntjens, Marcel Zeelenberg, Niels van de Ven en Seger Breugelmans. Ze maten de hebzucht van testpersonen door ze te laten scoren op vragen als: ‘Geld heb je nooit genoeg’ en ‘Zodra ik iets heb denk ik alweer aan het volgende dat ik wil hebben’. Ook peilden ze de mening van respondenten over onethische zaken zoals illegaal downloaden, een gevonden portefeuille houden, belastingontduiking, joyriding, een omkoopsom accepteren of de reisverzekeraar tillen. En ja hoor, hebzuchtige types blijken de boel vaker te belazeren. Dat komt volgens de onderzoekers niet door gebrek aan wilskracht, maar doordat hun situatie hun hebberig maakt, waardoor ze zwichten. Ook hoge bonussen, een competitieve werkomgeving, en een hebberige CEO kunnen inhaligheid aanwakkeren, blijkt uit andere studies. Verder moeten we waken voor calculerende burgers, grote verschillen tussen arm en rijk, en gebrek aan controle op belastingaangiftes of goede doelen. Weinig toezicht kan de verleiding vergroten om een greep in de kas te doen. Dan vraag je erom dat hebzucht meer kapotmaakt dan je lief is.