In de jaren vijftig bedacht supermarktketen Albert Heijn het zegeltjes sparen. Bij elke gulden aan boodschappen mocht een huisvrouw een zegel van 10 cent kopen. Een vol boekje met 490 zegels -waarde 49 gulden- konden de dames omwisselen voor ofwel 52 gulden contant of een klantenobligatie van 50 gulden. De spaaractie werd een rage. Ruim 71% van de klanten deed mee.

Het zegelspaarplan van Albert Heijn bestaat nog steeds. Gedragseconomisch gezien is zo’n koppeling tussen kopen en sparen een lumineus idee. Want een extra spaarpotje wil iedereen, maar slechts weinigen zijn bereid om hun pleziertjes van vandaag in te ruilen voor extra armslag in de toekomst. Dat zal wel in onze genen zitten. Een homo sapiens van 40.000 jaar geleden moest dagelijks vechten voor zijn bestaan. Waarom zou je dan sparen? Je kon op elk moment op het menu van een sabeltandtijger staan.

Tegenwoordig is de toekomst lang, en euro’s hamsteren voor later noodzaak. Want je wasmachine kan het begeven, je kinderen kunnen gaan studeren, je gaat met pensioen of je verliest je vaste baan. Maar hoe zet je geld opzij als je, net als een oermens, leeft bij de dag? De opbrengst van een zegelboekje tikt niet aan. Bovendien verdwijnen die dingen, net als cadeaubonnen en uitvaartpolissen, regelmatig per abuis in een papierbak of vuilniszak (al willen uitgevende instellingen nooit kwijt om welk percentage het gaat).

Zit de oplossing in digitale varianten op het zegelsparen? Bij ABNAmro heet dat pinsparen. Als je dat aanzet, gaat 10% van elke betaling met je pinpas naar je spaarrekening (van automatisch afgeschreven vaste lasten spaar je niks). Een beleggingsvariant van zegelsparen biedt de mobiele app Peaks vanaf deze zomer. Na koppeling van je betaalrekening aan Peaks, rondt de app elke pintransactie af naar de volgende euro. Die afronding steekt Peaks in een set van indextrackers (ETF’s) die bij je risicoprofiel past. Bij een gepind kopje koffie van €2,70 beleg je zo €0,30. Voor 18- tot 22-jarigen wordt Peaks gratis; 22-plussers betalen €1 per maand, tot een belegd vermogen van €2.500. Daarboven kost Peaks 0,5% per jaar.

Peaks en pinsparen zijn aardig voor (spilzieke) jongeren, die hun inkomens grotendeels spenderen via hun pinpas. Een 18-jarige feestneus die al consumerend elke maand 40 euro belegt, heeft, bij gemiddeld 5% rendement per jaar, op zijn 23e €2.700 en op zijn 28e een leuke €6.200 vergaard.

Er zijn meer wetenschappelijk bewezen methoden om flierefluiters en financiële warhoofden toch te laten sparen. De Nobelprijswinnende gedragseconoom Daniel Kahneman is weg van het zogeheten ‘Spaar Morgen Plan’. Je hoeft dan niet nu te sparen, maar tekent ervoor dat je werkgever, van elke volgende salarisverhoging, bijvoorbeeld de helft mag doorsluizen naar een pensioenproduct. Dit systeem schijnt de spaarzin te verdrievoudigen. Ook verouderingssoftware kan helpen. Uit een Amerikaans experiment bleek dat studenten twee keer zoveel wilden sparen nadat ze een foto van zichzelf op latere leeftijd hadden gezien.

Maar de meest succesvolle manier om levensgenieters, losbollen en chaoten te laten sparen, is het simpelweg te verplichten. Ons land is er groot in. Al ruim €1.400 miljard hebben werknemers gedwongen in pensioenfondsen bij elkaar gespaard. Een betere spaarverleidingstruc bestaat niet. Daar moeten voor de beheerders van het spaargeld wel strenge plichten tegenover staan. Als geld zo vanzelf binnenrolt, moet het maximaal deskundig, foutloos, levensloopbestendig en vooral voordelig voor de (aanstaande) rechthebbenden worden beheerd.

Pijnloos verkwisten

Dit digitale tijdperk maakt sparen belangrijker dan ooit, want digitaal afrekenen kan je uitgaven ongemerkt verhogen. Dit bleek al rond de eeuwwisseling uit een onderzoek onder de bezoekers van een Amerikaanse supermarktketen. Klanten die contant betaalden, bleken gemiddeld 33 dollar aan dagelijkse boodschappen te besteden, terwijl de creditcard-shoppers gemiddeld 43,50 dollar spendeerden, bijna een derde meer. Het extraatje ging vooral op aan impulsproducten zoals snoep, tijdschriften en snacks. De oorzaak is dat digitaal betalen, uitgeven onoverzichtelijker, pijnlozer en gemakkelijker maakt: Je portemonnee wordt leger, maar je voelt het niet.