De Zweedse auteur Stieg Larsson (1954 – 2004) schiep in zijn Millennium-trilogie het personage Ronald Niedermann. Deze criminele reus leed aan congenitale analgesie: hij kon geen pijn voelen. Die ongevoeligheid leidde uiteindelijk tot zijn ondergang. Hij ontdekte namelijk te laat dat zijn halfzus hem met een zware spijkermachine vastnagelde aan een houten vloer. Ik geef dit voorbeeld, om te laten zien dat gevoelloosheid riskant is. En dat gevaar zie je steeds vaker bij betalen. Je voelt namelijk bijna niks van digitale uitgaven, automatische afschrijvingen of achteraf betalen. Dat lijkt leuk als je een bestelling plaatst, maar is levensgevaarlijk als je krap zit. Voor je het weet koop en leen je boven je stand en eindig je aan de bedelstaf. 

Door de introductie van digitaal geld en innovatieve betaaltechnieken gaat steeds meer overzicht verloren. Bij contant afrekenen, zie en zag je je euro’s echt verdwijnen. Je checkte het wisselgeld en voelde dat je armer was. Je ervoer betaalpijn. Dit gevoel ontbreekt als je met een pas, mobieltje of horloge hebt gezwaaid. Je bent daardoor minder of niet alert op wat je nog te besteden hebt. Het blijkt dan ook dat maar liefst één op de drie Millennials (geboren tussen 1980 en 2000) pas achteraf merkt dat ze meer geld hebben weggesmeten dan gepland, toont een marktonderzoek in opdracht van de mobiele bank N26. Vooral uitgaan en etentjes vreten euro’s. Maar ook boodschappen, kleding en entertainment zijn voor de jongere generatie een ongepland grote kostenpost.

Je ervaart weinig tot geen betaalpijn als een aankoop en de betaling ervan niet samenvallen. Dat gebeurt bij afrekenen met je creditcard of met het sterk in opkomst zijnde ‘achteraf betalen’, via bijvoorbeeld Klarna of Afterpay. In beide gevallen reken je een aankoop pas af nadat je het product al binnen hebt. Dat laatste kan ook ‘in delen’, uiteraard tegen een fikse rente plus dito kosten. In Groot-Brittannië – voorloper met achteraf betalen – heeft ruim een derde van de late betalers last van financiële stress. Want al is ‘koop nu, betaal later’ volgens de aanbieders één groot feest, als je in gebreke blijft, is de fuif voorbij. Dan besef je dat ‘Koop nu, betaal je blauw’ een toepasselijker slogan was geweest.

Zo houdt betaalpijn je bij de les

• Betaal vooraf

Slechts een klein clubje rekenwonders voelt betaalpijn bij digitaal en achteraf afrekenen. Ze controleren nota’s op juistheid, checken afschrijvingen, en administreren, ongeacht de betaalmethode, in hun mentale boekhouding wat uitgegeven is. Over deze menselijke rekenmachines hoeven we ons geen zorgen te maken. Maar voor het gros van de Nederlanders is achteraf betalen een valkuil die tot overconsumptie en schulden leidt. Niet doen.

• Neem twee bankrekeningen

Tel op hoeveel er elke maand aan vaste lasten automatisch van je/jullie bankrekening wordt afgeschreven. Boek het bedrag dat je vrij kunt besteden maandelijks automatisch over naar een tweede bankrekening voor ‘leuke dingen’. Nog beter is het als je een deel daarvan automatisch spaart op een spaarrekening. Dan creëer je een potje voor speciale uitgaven of tegenvallers.

• Benut het frisse start-effect

Er bestaan een paar wetenschappelijk bewezen foefjes die (digitale) impulsuitgaven tegengaan, waardoor je meer overhoudt voor morgen, later of je pensioen. Zo helpt het enorm als je nu vastlegt wat je toekomstige zelf moet gaan doen. Bijvoorbeeld de helft sparen van je volgende vakantiegeld, eindejaarsuitkering of salarisverhoging. De slaagkans van zo’n voornemen stijgt als het valt op een speciaal moment zoals een vers kalenderjaar, je pensioendatum, verjaardag of een nieuw studiejaar. Wetenschappers noemen dit het ‘frisse start-effect’. Dat verhoogt je motivatie. Zet het voornemen in je agenda. Of beter: regel nu vast via internetbankieren hoeveel er dan automatisch naar je spaar- of beleggingsrekening gaat.

Dit artikel is een (ingekorte) voorpublicatie uit mijn nieuwe boek: ‘Geld speelt geen rol. Waarom je leeft als een miljonair als je de baas bent over je eigen geld’. Het verschijnt in oktober 2023. Het boek zorgt dat je haarscherp gaat oordelen over geldzaken en nooit meer wordt belazerd! Als je het nu vast bestelt, krijg je het in oktober, direct na publicatie, gesigneerd thuisgestuurd. Klik hier voor meer informatie en bestellen.